ابن‌مقفع و مکتب اخلاقی وی

ابن‌مقفع، از حلقه‌های مهم انتقال اخلاق از دوره باستانی ایران و هند به دوره اسلامی است. از وی یازده رساله کوتاه و بلند به جای مانده که ده رساله در حوزه اخلاق پژوهی است. گرچه بیشتر آثار وی ترجمه از پهلوی به عربی است اما او یک مترجم معمولی، حتی یک اخلاق‌نگارصرف نبود؛ بلکه ویژگی‌های شخصی و شخصیتی، حرفه‌ای و موقعیت سیاسی او، شأن وی را به یک اخلاق‌پژوه، اگر نگوییم یک فیلسوف سیاسی،[i] ارتقا داد. اما حاشیه‌سازی‌ها بر علیه او و آثارش، درک جایگاه وی و اخلاق‌پژوهی او را به تأخیر انداخت. مکتب اخلاقی او خردبنیاد بود، بی‌آنکه نسبت به وحی، خودبسنده باشد. منشأ فعل اخلاقی، نزد وی، کرامت ذاتی و عزت نفس و بزرگ‌منشی است. او اخلاق را نامشروط می‌دانست. در آثار وی، دوستی و وفای به دوستی‌ها در میان سایر فضایل اخلاقی، اهمیت بسیار دارد. اگر مکتب اخلاقی وی «اخلاق بزرگواری خردبنیاد» نام بگیرد، هردو دو مؤلفه اصلی اخلاق‌پژوهی او را بیان می‌کند.